Van de op Lesbos wonende dichteres Sappho is één gedicht bewaard gebleven. Het gaat over haar vrouwelijke geliefde die toch voor een man koos. We schrijven 570 jaar voor Christus.
Het gedicht inspireerde de Nederlandse beeldhouwer Gerhard Lentink (1956) tot een monumentaal beeld, waarbij hij de jurk van de dichteres opbouwde uit haar wanhopige dichtregels. Ze neemt zo als in een metamorfose de gestalte van haar eigen gedicht aan.
Lentink koos een fragment over het lichamelijke karakter van liefde. Hij schreef hierover: “Het ontroerde me dat de lichamelijke aandoeningen die bij een hevige verliefdheid opdoemen van alle tijden blijken te zijn. Moeiteloos wordt een kloof van 26 eeuwen overbrugd.”
“Is mij het spreken niet meer mogelijk”
Gelukkig als de goden lijkt mij de man te zijn die vlak tegenover jou zit en luistert naar je mooie stem
en lieve lach, zodat plots mijn hart in mijn borst bonst. Zodra ik naar je kijk
stokt mijn stem
mijn tong is gebroken,
een licht vuur loopt door mijn huid, ik zie niets meer, mijn oren suizen,
zweet stroomt van mij af,
een beven bevangt me,
ik voel me klammer dan gras, het lijkt of ik doodga,
maar alles is te dragen als…’
‘Een uitdrukking van smachtend verlangen’
Lentink bouwde al eerder van letters een soort van dakconstructie op, ‘Walters huis’, ook gebaseerd op een gedicht. Dit keer nam hij een kalkstenen beeldje uit ca. 640 voor Christus als uitgangspunt. Het heet La Dame d’Auxerre, ook al komt het oorspronkelijk uit Kreta en staat het in het Louvre in Parijs.
Lentink over deze inspiratiebron: “De godin draagt een lang, bij de taille ingesnoerd plooiloos gewaad tot op haar ongeschoeide voeten. Om haar schouders draagt ze een lange kraag, een pelerine. In het helaas gehavende gelaat prijkt de bekende archaïsche glimlach.”
Daarom koos hij voor het gezicht een ander portret van Sappho in marmer, dat in het Archeologisch Museum van Istanbul staat. “In deze tijd is er al ruimte om het gelaat een uitdrukking van smachtend verlangen te geven.” Vooral in het ontwerp van Lentink is dat idee nog goed te zien.
“2600 afzonderlijke delen”
De beeldhouwer begon vervolgens aan een gigantische puzzel, die startte met het uitsnijden van 390 lettertekens, opgebouwd uit zo’n 2600 afzonderlijke delen. Lentink werkte er maanden aan. Hij zaagde de delen uit de tropische houtsoort merbau, een voor een. Hij dichtte ze aan de achterkant af met een plaatje multiplex, beschilderd in de kleur ossenbloed rood.
Vervolgens werkte hij alle afzonderlijke letters van het gedicht vanaf de hals langs een centrale as elliptisch naar beneden, tot aan de blote voeten. Het gedicht leest dus van boven naar beneden, voor wie Grieks begrijpt.
Ook al koos hij voor het oorspronkelijke Griekse schrift, de letters waren dat niet. De ‘Times New Roman’ is een lettertype dat kranten vroeger gebruikten, waaronder de Britse Times. Het heeft als font zogenaamde ‘schreven’; streepjes onderaan en bovenaan de letters. Ze maken de tekst van een krant beter leesbaar, maar Lentink had de schreven nodig om de letters op elkaar te kunnen stapelen. De armen liet hij weg, maar voor de welving van de borsten en versmalling van de taille van Sappho paste hij de vormen van letters afzonderlijk aan.
“Een monument van vrouwelijke scheppingskracht”
Het werk is nu alweer tien jaar oud. Juist in dit jaar 2012, toen hij nog aan het beeld werkte, kreeg Lentink bezoek van de kunstverzamelaar Leo Dijkman en zijn vrouw Sylvia de Munck. Ze wandelden zijn atelier in Dordrecht binnen en bleven zes uur praten. Waarna ze een werk kochten, een week daarna nog een en toen Sappho gereed was, tenslotte ook deze bijzondere torso. Het is nu te vinden in Beeldengalerij Het Depot in Wageningen. Het is een walhalla voor kunstliefhebbers die van beeldhouwwerken in hout houden, van klassieke torso’s tot vormexperimenten waarin het menselijk lichaam centraal staat. Soms zijn in zulke particuliere musea, ver buiten de mores en machten van het gevestigde kunstmilieu, de meest vernieuwende visies te vinden.
Sappho werd wat Lentink wilde: een icoon van de vrouwelijke scheppingskracht. De kunstenaar ziet Sappho als de vrouwelijke tegenhanger van Homerus, de mannelijke dichter die ook uit Griekenland kwam. De zachte confrontatie versus de overmoed. Het verlangen naar liefde tegenover de hunkering naar verre landen achter de horizon. Het beeld is een monument van vrouwelijkheid..
