Olafur Eliasson maakte kompas van driftwood, aangespoeld op een strand in IJsland. Hij noemde zijn kunstwerk Climate Justice Navigator.
De Climate Justice Navigator (2018), een echt kompas gemaakt van drijfhout.
Sinds de jaren negentig heeft de Deens-IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson (1967) een bijzondere positie veroverd in de internationale kunstwereld. Met zijn Studio Olafur Eliasson in Berlijn bouwde hij een interdisciplinair laboratorium op waarin kunst, wetenschap, ambacht en activisme elkaar kruisen.
Zijn oeuvre geldt als zintuiglijk en poëtisch. Het is tegelijkertijd moreel geladen: het wil niet alleen schoonheid tonen, maar de waarneming van de toeschouwer veranderen. Eliasson probeert steeds weer de relatie van het publiek tot de wereld opnieuw vorm te geven.
Zijn meest recent werk van driftwood, Compass travellers (2022).
Binnen deze missie neemt de groep werken van aangespoeld hout — zoals het project Driftwood, het monumentale Compass travellers maar vooral het beeld Climate Justice Navigator — een bijzondere plaats in. Deze beelden belichamen het kernidee in Eliassons denken: menselijke oriëntatie is nooit los te zien van ecologische processen.
Het spectaculaire Noorderlicht
Eliasson groeide op tussen Denemarken en IJsland, in een omgeving waar de natuur geen achtergronddecor vormde, maar een actieve kracht was. De ervaring van gletsjers, vulkanen, mistbanken en het spectaculaire Noorderlicht voedde zijn vroege besef van de wereld als een voortdurend veranderende, onvoorspelbare omgeving.
Tijdens familievakanties zag hij geregeld aangespoeld hout aan de IJslandse kusten liggen — drijfhout dat uit Siberische bossen afkomstig bleek te zijn. Het was door oceaanstromen op drift geraakt. In dat drijfhout/driftwood ligt al de kern van zijn denken over kunst besloten. Natuurlijke materialen zijn geen dode, stilstaande objecten. Ze getuigen van beweging, stroming, tijd en verandering.
Die gedachte vormt de kern van Driftwood, een doorlopend onderzoeks- en kunstproject waarin zijn studio aangespoeld hout verzamelt en transformeert. Het hout draagt sporen van geologische zones, van zout, wind en erosie. Door dit materiaal te hergebruiken, maakt Eliasson voelbaar hoe alles met elkaar verbonden is — hoe zelfs een stuk hout dat op een kustlijn aanspoelt, deel uitmaakt van een veel groter geheel.
De achterzijde van het beeld Climate Justice Navigator, met daaronder hangend een werkend kompas.
In de beelden Driftwood, Compass travellers en Climate Justice Navigator komt dit idee tot uitdrukking. Het aangespoelde hout symboliseert natuurlijke processen. Het geschilderde kompas nodigt de toeschouwer uit om zelf richting te zoeken in een wereld die niet langer vastomlijnd is. De werken benadrukken dat kunst niet alleen iets is om naar te kijken, maar iets om mee te denken en mee te bewegen. Eliasson wil aantonen dat oriëntatie niet allen een kwestie is van geografische positie, maar van innerlijke houding, ecologische verantwoordelijkheid en relationele verbondenheid. En daarmee niet alleen gaat over passief kijken naar kunst, maar een ervaring wordt.
Een echt functionerend kompas
Wat de beelden als Climate Justice Navigator extra bijzonder maakt, is dat ze niet alleen een symbolisch, maar ook echt een functionerend kompas zijn. Eliasson integreerde in het werk een nauwkeurig uitgebalanceerde constructie. Magnetische elementen en een fijngevoelig ophangsysteem zorgen ervoor dat de centrale pijl zich voortdurend richting het magnetische noorden oriënteert. Hierdoor blijft het kompas in beweging. Dat kan heel subtiel zijn, door een luchtstroom omdat bezoekers voorbij lopen. Het beeld reageert op de wereld net zoals wij dat zouden moeten doen in het denken over klimaatrechtvaardigheid, vindt Eliasson. Neem ook eens verantwoordelijkheid, wil hij maar zeggen. Ook voor mondiale ongelijkheid.
Jan Bom, 23 november 2025 (foto’s Jens Ziehe)
