Paul McCarthy maakt van Sneeuwwitje een pornoster, door haar de puntmuts van een van de zeven dwergen af te laten zuigen. Het houten beeld maakt deel uit van zijn White Snow-project, een reeks gigantische sculpturen gesneden uit zwart walnotenhout.
De puntmuts — in zijn kinderlijke connotatie een onschuldig accessoire — wordt door McCarthy getransformeerd tot een expliciet fallisch symbool. De dwerg wordt een lustobject en Sneeuwwitje een actrice uit een heel obscure pornofilm. De meer dan 4 meter hoge sculptuur wordt dan ook vaak de White Snow Dwarf Suction genoemd.
Het werk is exemplarisch voor het werk van deze subversieve Amerikaanse beeldhouwer: culturele objecten deconstrueren zodat onderdrukte ladingen van geweld, seksualiteit en macht zichtbaar worden. McCarthy legt zijn hele kunstenaarsloopbaan lang de schijnheiligheid van culturele symbolen bloot.
Het masker van het Amerikaanse Bewustzijn
Paul McCarthy (1945, Salt Lake City, Utah) geldt als een van de meest provocatieve en invloedrijke hedendaagse kunstenaars uit de Verenigde Staten. Zijn oeuvre overspant meer dan vijf decennia. Hij maakte performances, installaties, video, tekeningen en sculpturen. McCarthy staat vooral bekend om zijn rauwe en vaak schokkende kritiek op de Amerikaanse massacultuur, hypocrisie in het gezin, seksualiteit, consumentisme en de onderdrukte schaduwkanten van het Amerikaanse ideaal.
Toch is zijn werk nooit gratuit: achter de groteske karikaturen en gewelddadige humor schuilt een indringende analyse van de condition humaine. Wat hij het liefste doet is het het ‘geciviliseerde’ masker van de westerse cultuur afrukken.
Nostalgie als nachtmerrie
Binnen McCarthy’s omvangrijke oeuvre vormt de serie houten sculpturen gebaseerd op Disney’s Snow White and the Seven Dwarfs een bijzonder ijkpunt. Deze werken, geproduceerd tussen 2009 en 2013, werden computergestuurd (CNC) gesneden uit samengesteld zwart walnotenhout. Juist deze houtsoort wordt traditioneel geassocieerd met luxe en rijkdom.
De figuren uit Sneeuwwitje — de dwergen, de prins op het paard en zelfs de bossen en taferelen uit het verhaal — worden in deze werken vervormd, verplaatst, gedraaid, soms open gezaagd of ‘gedubbeld’. Door het gebruik van walnoot krijgen de beelden een aura van tijdloosheid en monumentaliteit. Maar ook dit concept wordt onmiddellijk ondergraven door de groteske, onstabiele vormen.
Duistere echo uit de kindertijd
Sommige sculpturen lijken op het eerste gezicht traditionele standbeelden— met diepe, glanzende nerven en perfect gepolijste oppervlakken. Bij nader inzien zijn ze echter onheilspellend, verwrongen en agressief. De organische houttekening versterkt de fysieke impact van de sculpturen: wat ooit onschuldig en herkenbaar was, is nu een duistere echo van de Amerikaanse kindertijd.
McCarthy maakte de beelden in nauwe samenwerking met digitale ambachtslieden. Hij manipuleerde de oorspronkelijke digitale modellen met 3D-software en sneed deze vervolgens met CNC-freesmachines in walnoot uit.
Omdat walnotenbomen nooit zo dik en hoog worden als de beelden van McCarthy is het hout samengesteld: verlijmd. Ook dit levert weer vervreemdende effecten op.
McCarthy speelt hier bewust met de kloof tussen menselijke hand en machine, tussen romantische houtsnijkunst en post-industriële sculptuurproductie. De serie balanceert tussen ambacht en algoritme. Het is daarmee een commentaar op de manier waarop cultuur zich laat vermarkten, dupliceren, opschalen en vervormen.
Disney als doelwit
Dat McCarthy juist Sneeuwwitje als motief koos is niet toevallig. Walt Disney’s vroege animatie uit 1937 wordt gezien als het archetype van de Amerikaanse tekenfilm. Onschuld, zuiverheid en morele duidelijkheid staan daarin centraal. Voor McCarthy is deze façade van onschuld slechts een dekmantel. In zijn visie representeert Disney juist een systeem van culturele brainwashing. Geweld, seksualiteit en kolonialisme worden daarin gesublimeerd tot zogenaamd kindvriendelijke fantasieën.
McCarthy’s White Snow beelden zijn dus geen parodie, maar provocatieve ontledingen van een romantisch sprookje. Hij fileert de ideologie achter de vertelling. Hij toont wat er gebeurt als je de suikerlaag wegkrabt. Tevoorschijn komen seksueel geladen machtsspelletjes, patriarchale mythologie, fetisjisering van de vrouwelijke onschuld, en een door en door racistische blik op de wereld.
Door deze motieven uit te snijden in kostbaar hout krijgt het werk nog eens een dubbele lading. Het is ook een kritiek op de traditie van westerse beeldhouwkunst, waarin het gebruik van hout altijd verweven is geweest met religieuze, morele en nationale symboliek.
Kostbaar zwart walnotenhout
De keuze voor zwart walnotenhout is cruciaal voor deze serie. Walnoot is historisch verbonden met machtsstructuren — van Victoriaanse meubelkunst tot koloniale interieurs. Het staat symbool voor kostbaar erfgoed. Door de sculpturen te realiseren in walnoot, ondergraaft McCarthy de alledaagsheid van het Disney-materiaal (animatie, celluloid en tegenwoordig digitale pixels). Hij verheft de beelden tot een pervers monument voor de cultuurindustrie.
Een ander berucht werk van McCarthy is Tree (2014), een 24 meter hoge met lucht opgeblazen sculptuur van een kerstboom die werd geïnstalleerd op de Place Vendôme in Parijs. Het kunstwerk veroorzaakte onmiddellijk een golf van verontwaardiging in de Franse media en op sociale media. Het beeld werd massaal omschreven als een ‘buttplug’, gebruikt voor anale penetratie. McCarthy gaf toe dat de vorm van zijn beeld bewust dubbelzinnig was — zowel refererend aan een dennenboom als aan een seksspeeltje. Maar het was hem toch niet alleen om provocatie te doen. Hij wilde ook de morele hysterie aan de orde stellen die ontstaat wanneer symbolen uit verschillende contexten samenvallen. Dat lukte heel snel. Binnen enkele dagen werd het werk al vernield. De leeggelopen groene ballon werd snel weggehaald en niet opnieuw opgeblazen.
Een kleinere, permanente variant van het werk — Santa Claus (2001), in de volksmond ‘Kabouter Buttplug’ genoemd — staat na enkele verhuizingen sinds 2008 permanent op het Eendrachtsplein in Rotterdam. Ook in de havenstad stuitte het bronzen beeld op nogal wat kritiek. Ondernemingen wilden het zelfs niet tegenover hun zaak hebben. Inmiddels is het een iconisch (en ironisch omarmd) stadsbeeld geworden.
Invloed en moraal
McCarthy’s Snow White–werken zijn tentoongesteld in internationale instellingen zoals die van de uiterst succesvolle Zwitserse galeriehouder Hauser & Wirth, het Park Avenue Armory in New York, en de Monnaie de Paris.
De ontvangst in de pers is vaak tweeslachtig: bewondering voor de technische en materiële beheersing, gecombineerd met verontwaardiging of verwarring over de inhoud. Dat is precies McCarthy’s kracht: hij dwingt de toeschouwer om eigen morele standpunten te onderzoeken.
Zijn houtsnijwerken vormen dan ook een zeldzaam kruispunt tussen klassieke beeldhouwkunst, hedendaagse technologie en conceptuele kritiek. Ze bewijzen dat sculptuur, zelfs in een tijd van beeldschermen en simulaties, nog steeds een krachtig middel kan zijn om ideologieën bloot te leggen.
Over het maakproces van deze serie is een inmiddels zeldzaam en dus peperduur boek verschenen. Paul McCarthy: White Snow (2016), uitgegeven door Hauser & Wirth Publishers. Het is een uitgebreide monografie over de serie met Sneeuwwitje, inclusief achter-de-schermen documentatie van het maakproces en essays over de relatie tussen Disney, houtsnijkunst en subversie.
Tekst Jan Bom, 5 mei 2025
