De Meester van Hakendover verstopte Petrus onder rotsen, die op instorten lijken te staan. Alle lijnen in dit houten beeld richten zich op het treurende gezicht en de gevouwen handen van de apostel, die Jezus tot driemaal verraadde.
De Meester van Hakendover verstopte Petrus onder rotsen.
Petrus knijpt zijn ogen stijf dicht. Hij kan de wereld niet meer onder ogen komen. Diepe spijt heeft hij, dat hij Jezus tot driemaal toe verraden heeft, nog voordat de haan tweemaal had gekraaid. Jezus had het al voorspeld. Een van zijn 12 discipelen zou ontkennen hem te kennen.
Het beeld is tegelijkertijd dramatisch en heel strak uitgevoerd, met de rotsen als abstracte elementen. Het lijkt alsof ‘Petrus toont berouw’ niet rond 1425 werd gesneden, maar pas heel recent, zo modern oogt de compositie.
Het beeld opent het Rijksmuseum
Het fascinerende beeld opent min of meer zaal 0.1 van het Rijksmuseum in Amsterdam, met middeleeuwse kunst. Een andere grootheid als Adriaen van Wesel (circa 1417 – kort na 1490) is in deze eerste zaal ook rijk vertegenwoordigd, onder meer met een schitterend beeld van een Middeleeuwse zoen. En niet te vergeten: in die eerste zalen liggen ook twee gebedsnoten, uit het atelier van Adam Dirksz. De ‘miniatuur wondertjes’ achter een glazen vitrine trekken constant publiek.
De Meester van Hakendover was (waarschijnlijk) een anonieme beeldsnijder uit de vroege 15e eeuw, actief in het Brabantse Vlaanderen – niet ver van Brussel. Zijn naam is ontleend aan een retabel (altaarstuk) in de Sint-Salvatorkerk van Hakendover. Zijn werk wordt gekenmerkt door een combinatie van internationale gotiek en een toenemend naturalisme. Het maakte hem tot een invloedrijke figuur in de ontwikkeling van de laatmiddeleeuwse beeldhouwkunst in de Lage Landen.
De Meester van Hakendover suggereert dat Petrus bedolven zal worden door rotsen.
‘Petrus toont berouw’ is gesneden uit eikenhout. Dit hout had eeuwenlang een grote voorkeur van de werkplaatsen, die meestal de katholieke kerk als belangrijkste opdrachtgever hadden.
De apostel Petrus is afgebeeld terwijl hij knielt, met gevouwen handen, het hoofd gebogen, vol schaamte. Prachtig hoe de plooien van zijn gewaad over de rotsen liggen gedrapeerd, alsof hij half bedolven is onder het wankelende gesteente.
De Meester van Hakendover koos niet voor niets voor deze symboliek. Jezus had Petrus eerder een bijnaam gegeven: ‘Rots’. Nadat de ‘Rotsman’ op Pinksteren was vervuld door de Heilige Geest, waren al zijn oude angsten verdwenen en liet hij in een vlammende toespraak weten wat Jezus betekende. Hij bracht daarna vele andere mensen tot bekering en het Christusdom.
Persoonlijke devotie
Dit werk illustreert daarom goed de nadruk van de kunstenaar op persoonlijke devotie en de innerlijke beleving van het geloof. Die thematiek is nauwelijks meer een inspiratiebron voor de kunstenaars van deze tijd. En de ambachtelijke vaardigheid in het snijden met hout van de Middeleeuwers is vandaag ook nog maar enkele kunstenaars gegeven.
De Meester van Hakendover beschilderde het beeld. Het heette in die tijd polychromie, wat staat voor het gebruik van veelkleurige pigmenten, ook wel gecombineerd met bladgoud. Het beeld in het Rijksmuseum is ‘schoongemaakt’ en vertoont zelfs geen enkel spoor meer van de oorspronkelijke beschildering. Ook daardoor lijkt het beeld pas gisteren gesneden te zijn, zo mooi glad en fris geschuurd toont het eikenhout.Het atelier leverde met ‘Het berouw van Petrus’ een meesterwerkje van 34,6 centimeter hoogte en 33,5 centimeter breedte.
Jan Bom, 13 juni 2025
